Hotel jako inkasent opłaty miejscowej

W miejscowościach charakteryzujących się korzystnymi właściwościami klimatycznymi i walorami krajobrazowymi, ustawodawca umożliwił właściwym organom gminy wprowadzenie szczególnego rodzaju opłaty o charakterze lokalnym - opłaty miejscowej. O ile opłata miejscowa, zwana potocznie opłatą klimatyczną, ustalana jest przez radę gminy i stanowi znaczącą pozycję w budżecie jednostki samorządu terytorialnego to zadanie poboru opłaty miejscowej nie należy do kompetencji organów gminy, tylko w przeważającym zakresie do przedsiębiorców prowadzących hotele, pensjonaty czy ośrodki wypoczynkowe. Pomimo oferowanego przez samorządy wynagrodzenia, w wielu przypadkach przedsiębiorcy ze względów organizacyjnych, wizerunkowych czy księgowych decydują się na zaniechanie pełnienia obowiązków inkasenta opłaty miejscowej. Tymczasem konsekwencje takiego działania dla przedsiębiorcy prowadzącego hotel czy ośrodek wypoczynkowy mogą okazać się niejednokrotnie, bardzo znaczące.

Wyjaśnić należy, czym właściwie jest opłata miejscowa i na jakiej podstawie przedsiębiorcy prowadzący hotele zobowiązani są do jej poboru i przekazywania na rzecz właściwych jednostek samorządu terytorialnego. Opłata miejscowa, w myśl art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 12 stycznia 1991 roku o podatkach i opłatach lokalnych może zostać wprowadzona przez radę gminy wyłącznie w miejscowościach posiadających korzystne właściwości klimatyczne, walory krajobrazowe oraz warunki umożliwiające pobyt osób fizycznych w tych celach. Ponadto, opłata miejscowa może zostać wprowadzona w miejscowościach znajdujących się na obszarach, którym nadano status obszaru ochrony uzdrowiskowej. Opłata miejscowa pobierana jest jedynie od osób fizycznych, które przebywają ww. miejscowościach, dłużej niż dobę w celach turystycznych, wypoczynkowych lub szkoleniowych. Od 1 stycznia 2016 roku w związku ze zmianą ustawy o podatkach i opłatach lokalnych[1], wprowadzenie opłaty miejscowej nie jest już obowiązkowe, a decyzja o jej wprowadzeniu należy do rady gminy. Samorządy gminne ze względu na znaczące wpływy do budżetu, chętnie korzystają z możliwości ustanowienia na ich obszarach tego rodzaju opłaty. Chociaż, jak pokazuje przykład miasta Wisła, niejednokrotnie korzyści ekonomiczne przesłaniają organom jednostek samorządu terytorialnego konieczność dokładnej weryfikacji warunków, które muszą być spełnione, aby opłata miejscowa mogła być w danej miejscowości pobierana, co w konsekwencji może nawet prowadzić do stwierdzenia przez sąd administracyjny nieważności uchwały wprowadzającej opłatę w miejscowości, w której przekroczone zostały dopuszczalne poziomy zanieczyszczeń powietrza [2].

Mając na uwadze, iż opłata miejscowa pobierana jest od osób fizycznych przebywających dłużej niż dobę w celach turystycznych, wypoczynkowych lub szkoleniowych w miejscowościach posiadających korzystne właściwości klimatyczne, walory krajobrazowe oraz warunki umożliwiające pobyt osób w tych celach, to wydaje się, że najbardziej efektywnym sposobem poboru opłaty miejscowej jest ustanowienie inkasentem każdego, kto umożliwia określonej osobie fizycznej pobyt dłużej niż dobę w danej miejscowości. Rada gminy w myśl art. 19 pkt. 1 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych, może w drodze uchwały określić zasady ustalania i poboru oraz terminy płatności i wysokości stawek opłaty miejscowej. Rada gminy może również zarządzić pobór opłaty miejscowej w drodze inkasa oraz określić inkasentów i wysokość wynagrodzenia za inkaso. Celem powyższego uregulowania jest umożliwienie samorządom stworzenia mechanizmów gwarantujących prawidłowy pobór opłaty miejscowej.

Wobec powyższego, opłatę miejscową zazwyczaj pobierają osoby prawne prowadzące hotele, pensjonaty czy ośrodki wypoczynkowe, a także osoby fizyczne prowadzące działalność w zakresie wynajmu pokoi gościnnych. Istotne, iż pełnienie funkcji inkasenta nie musi być poprzedzone zgodą przedsiębiorcy na przyjęcie łączących się z tym obowiązków. Co więcej, każdy podmiot określony w uchwale rady gminy o wprowadzeniu opłaty miejscowej i jej poborze w drodze inkasa jako inkasent jest na mocy aktu prawa miejscowego (czyli przepisów powszechnie obowiązujących na terenie danej gminy) zobowiązany do wykonywania czynności poboru opłaty. Podkreślić należy, że uchwała rady gminy powinna określać inkasentów w sposób na tyle precyzyjny, aby nie było wątpliwości na kogo ten obowiązek został nałożony. W praktyce następuje to w formie stosownego załącznika do uchwały rady gminy wprowadzającej opłatę miejscową.

Ponadto, niejednokrotnie gminy decydują się na zawarcie z podmiotami wyznaczonymi do poboru opłaty tzw. umów o inkaso. Warto mieć na uwadze, że zgodnie z orzecznictwem sądów administracyjnych tego rodzaju umowy stanowią jedynie dokument precyzujący ciążące na przedsiębiorcach obowiązki związane z poborem opłaty miejscowej. Jak podkreślane jest w orzecznictwie do obowiązku poboru w drodze inkasa nie jest wymagane zawarcie przez gminę z danym podmiotem pełniącym funkcję inkasenta umowy, albowiem obowiązek ten powstaje na mocy podjętej uchwały, a nie w drodze czynności prawnej. Zgodnie z powyższym przedsiębiorcy prowadzący hotele czy pensjonaty zobowiązani są, niejednokrotnie wbrew własnej woli, do pełnienia obowiązków inkasenta. Tymczasem skutki zaprzestania poboru i przekazywania na rzecz właściwej gminy opłaty miejscowej mogą okazać się dla przedsiębiorców bardzo znaczące.

Konsekwencje nieprzekazywania przez inkasentów do właściwych gmin opłaty miejscowej regulują wprost przepisy ordynacji podatkowej z dnia 29 sierpnia 1997 oraz przepisy ustawy z dnia 10 września 1999 roku Kodeks karny skarbowy. Przepisy wskazanych wyżej ustaw określają odpowiedzialność inkasenta za niewpłacenie organowi podatkowemu pobranej opłaty miejscowej.

W myśl art. 30 § 2 ordynacji podatkowej inkasent, który nie wykonał obowiązków określonych w art. 9 ordynacji, tj. nie wpłacił pobranego podatku we właściwym terminie organowi podatkowemu (wójtowi, burmistrzowi, prezydentowi miasta według położenia miejscowości, w której jest pobierana opłata) odpowiada całym swoim majątkiem za podatek pobrany, a niewpłacony. Natomiast na podstawie art. 77 § 1 k.k.s. inkasent, który pobranego podatku nie wpłaca w terminie na rzecz właściwego organu, podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności do lat 3 albo obu tym karom łącznie. Natomiast w myśl art. 77 § 2 k.k.s. jeżeli kwota niewpłaconego podatku jest małej wartości, sprawca czynu zabronionego podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych, a w przypadku gdy kwota niewpłaconego podatku nie przekracza ustawowego progu, sprawca podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe. Podmiotem wskazanego przestępstwa skarbowego jest inkasent, który pobranej opłaty lokalnej nie wpłaca w terminie na rzecz właściwego organu, co może świadczyć o sprzeniewierzeniu pobranej przez inkasenta kwoty.

Mając na uwadze powyżej wskazane przepisy ordynacji podatkowej oraz kodeksu karnego skarbowego, wyjaśnić należy że przedsiębiorcy pełniący funkcję inkasenta odpowiadają jedynie za opłaty pobrane oraz nieprzekazane na rzecz właściwej jednostki samorządu terytorialnego, natomiast przepisy ww. ustaw nie przewidują sankcji za niepobranie opłat miejscowych. Niezależnie od powyższego, w praktyce organy gmin celem zabezpieczenia prawidłowej realizacji procesu poboru opłaty przez inkasentów, decydują się na zawieranie z inkasentami umów cywilnoprawnych tzw. umów o inkaso, w których nie rzadko przewidziane są sankcje i kary z tytułu niepobrania opłaty miejscowej. Wówczas w przypadku podjęcia decyzji o zaprzestaniu pełnienia roli inkasenta i zaprzestania dokonywania poboru opłaty miejscowej od gości korzystających z usług hotelu, dany przedsiębiorca obok odpowiedzialności na podstawie przepisów ordynacji podatkowej i przepisów karnoskarbowych (za opłaty pobrane i nieprzekazane na rzecz gminy) może również ponosić odpowiedzialność odszkodowawczą za nienależyte wykonanie zobowiązań umownych wynikających z umowy o inkaso (w przypadku zaniechania poboru opłaty miejscowej).

Wpływy z opłaty miejscowej umożliwiają samorządom finansowanie dodatkowych kosztów, które związane są z obsługą turystów w miejscowościach o szczególnych walorach turystycznych. W wielu przypadkach, podmiot prowadzący hotel, mając na uwadze różne względy może podjąć decyzję o zaniechaniu pełnienia funkcji inkasenta. Niejednokrotnie, przedsiębiorcy pozostają w mylnym przekonaniu, iż podstawę pełnienia przez nich obowiązków inkasenta stanowi jedynie umowa o inkaso, której wypowiedzenie może prowadzić do zwolnienia ich z pełnienia tych obowiązków. Tymczasem, jak zostało wskazane powyżej podstawą pełnienia przez przedsiębiorców prowadzących hotele czy ośrodki wypoczynkowe funkcji inkasenta jest akt prawa miejscowego – uchwała rady gminy o wprowadzeniu opłaty miejscowej i zarządzeniu o jej poborze w drodze inkasa. Tym samym zaprzestanie pełnienia przez dany podmiot obowiązków inkasenta poprzez nieprzekazanie na rzecz gminy pobranej od gości hotelowych opłaty miejscowej, może skutkować, co do zasady pociągnięciem osób właściwych do reprezentacji przedsiębiorcy prowadzącego hotel do odpowiedzialności karnoskarbowej. Ponadto, w przypadku zaniechania poboru opłaty miejscowej od gości korzystających z usług hotelu, przedsiębiorca o ile nie ponosi odpowiedzialności na podstawie przepisów ordynacji podatkowej i kodeksu karnego skarbowego to może ponosić odpowiedzialność na gruncie przepisów kodeksu cywilnego, w związku z nienależytym wykonaniem zobowiązań wynikających z łączącą danego przedsiębiorcę z gminą, umową o inkaso.

[1] nowelizacja ustawy o podatkach i opłatach lokalnych wprowadzona została ustawą z dnia 25 czerwca 2015 roku o zmianie ustawy o samorządzie gminnym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r. poz. 1045),

[2] wyrok WSA w Gliwicach z 24 listopada 2015 roku, sygn. akt I SA/Gl 370/15.